Minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden heeft het advies van Brulocalis ingewonnen over de nieuwste tekst van het voorontwerp van wet betreffende de gemeentelijke bestuurlijke handhaving van ondermijnende criminaliteit. Wij zijn blij dat rekening is gehouden met onze opmerkingen in ons advies van 4 april 2022, maar wijzen nog op een groot aantal praktische problemen.

Brulocalis heeft met de huidige en vorige regeringen al overleg gehad over eerdere versies van dit voorontwerp van wet. Op vraag van minister Verlinden hebben we hierover bv. in april 2022 een verdeeld advies uitgebracht (zie nieuwsbericht van 8 april 2022).

In dit verband heeft Brulocalis op 15 september 2022 een vergadering bijgewoond over de bestrijding van de georganiseerde misdaad. Daarop waren ook meerdere mensen van de federale regering, de eerste minister, de burgemeesters van de grote steden, het openbaar ministerie en de federale politie aanwezig.

Als gevolg van de verschillende besprekingen werd de inhoud van het voorontwerp meermaals aangepast en opnieuw aan de verschillende partners voorgelegd.

Brulocalis heeft de nieuwe tekst zorgvuldig ontleed en een nieuw advies opgesteld. Dat werd op 21 oktober 2022 aan de minister van Binnenlandse Zaken bezorgd (zie bijlage).

Zoals bekend worden de gemeentebesturen met dit voorontwerp van wet in hoofdzaak ingeschakeld tegen de georganiseerde (de zogenaamde “ondermijnende”) criminaliteit. Ze kunnen dan bepaalde openbare inrichtingen op hun grondgebied waar economische activiteiten plaatsvinden, aan een integriteitsonderzoek onderwerpen. De bedoeling is na te gaan of er in deze instellingen illegale activiteiten plaatsvinden: witwassen van geld, fraude, illegale handel, mensenhandel, enz. De gemeente kan voor haar onderzoek ook terugvallen op een gemeenschappelijke databank en kan het advies van verschillende instanties en autoriteiten inwinnen.

Als het onderzoek iets aan het licht brengt, kan het college van burgemeester en schepenen op grond van het voorontwerp de exploitatievergunning voor de inrichting weigeren, schorsen of intrekken. Als voor de exploitatie van de inrichting geen vergunning vereist is, kan de inrichting worden gesloten. (zie nieuwsbericht van 2 september)

Hoewel de nieuwe tekst heel veel weg heeft van de vorige, zien we er toch een aantal nieuwe dingen in, bv.:

  • Wil de gemeente een vergunning weigeren, schorsen, intrekken of de inrichting sluiten, dan moet ze eerst het advies inwinnen van de Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen (DIOB). Dat moest daarvoor niet. Een positieve zaak. Het gevaar dat het desbetreffende gemeentebestuur aansprakelijk gesteld wordt, wordt hierdoor kleiner. Wel neemt de werkdruk voor de DIOB toe en wordt de procedure van de integriteitsonderzoeken in het algemeen verzwaard.
  • Gemeentebesturen kunnen nu rechtstreeks het register van integriteitsonderzoeken inkijken. Dat was bij de vorige versie nog anders. Daar moesten ze eerst aan de DIOB vragen om het register in te zien om hen een "hit/geen hit"-resultaat te geven. Dit kan voor de gemeenten tijdswinst opleveren bij hun integriteitsonderzoeken. Maar tezelfdertijd moeten ze ook geholpen worden om het register op een doeltreffende manier te kunnen inkijken en moet men vooral ook aandacht hebben voor de naleving van de wettelijke verplichtingen inzake de verwerking van persoonsgegevens, waaronder de GDPR.
  • De termijnen voor het integriteitsonderzoek zijn ingekort. Maar, zo’n integriteitsonderzoek vraagt heel wat werk. Kortere termijnen zijn bijgevolg noch gewenst, noch in het belang van de gemeenten.
  • In de Franstalige tekst heeft de term “criminalité subversive” plaats moeten ruimen voor de term “criminalité déstabilisante”. De Nederlandstalige tekst spreekt nog altijd van “ondermijnende criminaliteit”. Maar de vraag blijft wat we concreet moeten begrijpen onder “ondermijnende criminaliteit” of “criminalité déstabilisante” (in de nieuwe Franstalige tekst).
     

We hadden vorige keer een aantal aandachtspunten opgeworpen. We hebben kanttekeningen geplaatst bij:

  • De praktische haalbaarheid op het terrein;
  • De termijnen waarin moet opgetreden worden, zijn te kort;
  • Het aantal instanties dat geraadpleegd moet worden en de daarmee samenhangende beperkingen (GDPR, enz.);
  • De motivatie van de handelingen en de noodzaak om ze snel aan het college voor te leggen;
     

Het voorontwerp van wet zorgt voor een aantal structurele problemen. De tekst is problematisch voor de scheiding der machten. De rechterlijke en de bestuurlijke macht worden hier door elkaar gehaald. De gemeenten worden bevoegd in de strijd tegen de georganiseerde misdaad, terwijl het hier om een federale bevoegdheid gaat. Het uitvoeren van integriteitsonderzoeken vertekent de rol van een lokaal bestuur, dat zich doorgaans beperkt tot de handhaving van de materiële openbare orde. De federale regering zou eerder bij voorrang het gebrek aan middelen bij het openbaar ministerie, justitie en de federale politie moeten opvangen.

Het gaat hier weer om een voorbeeld waarbij lasten van de federale overheid naar de gemeenten doorgeschoven worden.

De lokale besturen moeten garanties krijgen om die nieuwe bevoegdheid te kunnen opnemen. Ze moeten extra praktische en financiële middelen krijgen en ook extra mensen. Verwacht wordt dat er met deze integriteitsonderzoek heel wat werk en kosten bij komen, om nog maar te zwijgen van de aanzienlijke kans op geschillen die eruit kunnen voortvloeien.

Besluit

Brulocalis is blij met het overleg en met het feit dat sommige opmerkingen van de verschillende belanghebbenden in aanmerking werden genomen bij het opstellen van de tekst.

Er blijven evenwel nog altijd grote praktische problemen bestaan. De integriteitsonderzoeken als bedoeld in deze tekst zijn om de hierboven en in bijgaand advies genoemde redenen problematisch.

Ook belangrijk is dat de maatregelen gepaard moeten gaan met de nodige financiering, zodat de gemeenten hun nieuwe bevoegdheden in de praktijk kunnen opnemen, d.w.z. dat er personeel en financiële, materiële en organisatorische middelen moeten kunnen bijkomen. De tekst in zijn huidige vorm is de zoveelste lastenverschuiving naar de gemeenten.