[FAQ] Ondersteuning van eenoudergezinnen op lokaal niveau

Er bestaat geen definitie van eenoudergezin. Voor Eenoudergezinnen'thuis, een centrum voor bijstand aan eenoudergezinnen, gaat het om iedereen die zich op een bepaald moment in een situatie bevindt waarin hij of zij alleen – permanent, voor het merendeel, in gelijke mate of af en toe – verantwoordelijk is voor de huisvesting en opvoeding van een kind.

De situaties van eenouderschap zijn heel uiteenlopend: keuze om alleen een kind te krijgen, scheiding, overlijden, gevangenis, ziekenhuisopname, een afwezige ouder, een gezin dat gescheiden werd omwille van verblijfsredenen, vertrek wegens huiselijk geweld, het onvermogen van een ouder om voor een kind te zorgen, een kind dat opgevoed wordt door een volwassene die niet de ouder van het kind is, enz.

In 2020 ging het om zo'n 65.000 huishoudens in onze gemeenten, goed voor bijna 12% van alle huishoudens in Brussel.

Hieronder vindt u een aantal verenigingen. Deze lijst is niet exhaustief, maar kan dienen als eerste leidraad.

• Eenoudergezinnen'thuis biedt verschillende diensten aan: sociale consultaties, juridische consultaties, psychologische raadplegingen, multidisciplinaire psychosociale en juridische begeleiding, activiteiten voor ouders en kinderen, en workshops voor ouders.
• Le petit vélo jaune biedt ondersteuning voor ouders in moeilijkheden via een vrijwilliger. Een jaar lang ontmoeten de ouder en de vrijwilliger elkaar elke week bij het gezin thuis om enkele uren samen door te brengen.
• Casa Legal biedt een ruimte waar geluisterd wordt naar mensen met juridische problemen of andere vragen. De vzw bestaat uit drie diensten, namelijk de sociaal-juridische permanentie in de eerste lijn, rechtsbijstand in het kader van de holistische ondersteuningsdienst (SAHO) en de bemiddelingsdienst, die op die manier interdisciplinaire ondersteuning bieden.
• De website Alleenstaande Ouders is een initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en is gewijd aan de bijstand en diensten voor eenoudergezinnen in Brussel. Op de site is informatie te vinden over heel wat onderwerpen (huisvesting, budget, gezondheid, loopbaan, scheiding, echtelijk en intrafamiliaal geweld, steun, kinderopvang en scholen, activiteiten en mobiliteit).
• De vzw Hamac wil de levenskwaliteit van eenoudergezinnen verbeteren door tijd vrij te maken voor alleenstaande ouders, door een bevoorrecht en regelmatig contact tussen een kind en een begeleider uit dezelfde wijk te bevorderen, en door mensen uit te nodigen om deel te nemen aan ontspannende en culturele activiteiten in de buurt.

Het Kids Friendly-label van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt toegekend aan structuren die inspanningen leveren om het onthaal van gezinnen met kind(eren), en dan vooral eenoudergezinnen, te stimuleren en het hen gemakkelijker te maken om dingen te ondernemen.

Deze officiële erkenning is gratis. Het label verbetert het imago van de organisatie en positioneert haar als een pionier op het vlak van onthaal en inclusiviteit.

Voor wie is dit label?

In eerste instantie kunnen organisaties uit de non-profitsector die beschouwd worden als essentieel (publiek, sociaal, gezondheid), die gevestigd zijn in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en die mensen onthalen, het label verkrijgen. Bijvoorbeeld: gemeentelijke en gewestelijke overheidsdiensten, zoals de dienst bevolking van een gemeente, een openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn (OCMW), het loket van een gewestelijk bestuur ...

Waarom dit label?

In Brussel is één gezin op drie een eenoudergezin. Alleenstaande ouders hebben vaak geen andere keuze dan zich met hun kinderen naar de openbare diensten te begeven, en dat kan een bron van stress en vermoeidheid zijn.

Dit label werd opgericht door equal.brussels en maakt deel uit van het Brussels plan ter ondersteuning van eenoudergezinnen 2021-2025.

Wat zijn de voordelen?

Het label biedt heel wat voordelen voor kandidaat-structuren:

• het welzijn van het publiek en het personeel verbeteren;
• gratis begeleiding krijgen om de bestaande manier van werken op te waarderen en te bekijken hoe (eenouder)gezinnen beter ondersteund kunnen worden;
• een pionier zijn op het vlak van onthaal en inclusiviteit en op die manier het imago en de zichtbaarheid van het etablissement verbeteren.

Wat houdt dit concreet in?

Het label legt de nadruk op toegankelijkheid in de brede zin:

• op menselijk vlak: een welwillende houding tegenover kinderen en hun begeleider(s), opleiding over eenoudergezinnen ...
• op het vlak van fysieke voorzieningen: toegankelijkheid, speelruimte, toiletten, borstvoedingsruimte …
• op organisatorisch vlak: prioritaire wachtrij, bereikbaarheid buiten de kantooruren, afspraken maken …

Meer informatie is te vinden op de website: https://kidsfriendly.brussels/

Op 15 juli 2023 keurde de Brusselse regering het Brussels plan ter ondersteuning van eenoudergezinnen goed. Het plan dekt de periode 2021-2025 en stelt 31 concrete maatregelen rond 5 gewestelijke actiepijlers voor om op gecoördineerde en doeltreffende wijze tegemoet te komen aan de behoeften van eenoudergezinnen, en vooral dan van alleenstaande vrouwen met kinderen.

Meer informatie leest u in ons nieuwsbericht op deze link. U vindt er de 5 actiepijlers, de 31 concrete maatregelen en het plan in pdf-formaat.

Huiselijk geweld dekt een aantal vormen van geweld tussen intieme (voormalige) partners. Huiselijk geweld omvat verscheidene situaties en verwijst naar een brede waaier aan ervaringen:

• fysiek geweld;
• psychologisch geweld;
• seksueel geweld;
• economisch geweld;
• administratief geweld;

Er kan vrij eenvoudig een onderscheid gemaakt worden tussen de verschillende vormen van geweld, maar in de praktijk gaat het vaak om meerdere vormen tegelijk.

Dergelijk geweld kan leiden tot:

• intieme vrouwenmoord = het opzettelijk doden van een vrouw door een huidige of voormalige echtgenoot of vriend, of moord (WHO, 2012)
• onontkoombare zelfmoord = situatie waarin vrouwen het slachtoffer zijn van psychologisch geweld, gepleegd door hun partner, en zichzelf doden, omdat ze ertoe gebracht werden door manipulatie en controle, en niet door het lijden dat ze ervoeren (Y. MELLUL et al, 2022)

Dit betreft het gebruik van misleidende middelen om iemand in een relatie te domineren en te controleren. Dit gaat verder dan fysiek geweld en omvat tactieken bedoeld om de vrijheid en de autonomie van de ander te beperken (E. STARK, 2020).

Enkele voorbeelden van microregulering:

• een persoon isoleren van zijn of haar vrienden en/of familie;
• de agenda van de persoon bepalen;
• de controle behouden over de financiële middelen van de persoon;
• de controle behouden over de plaatsen waar de persoon mag komen;
• bepalen welke kleren de persoon mag dragen;
• de berichten van de persoon lezen;
• de mensen bedreigen die dicht bij de persoon staan.

Intrafamiliaal geweld wordt gedefinieerd als “iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch of economisch geweld tussen leden van eenzelfde familie, ongeacht hun leeftijd”.

De familiale band kan betrekking hebben op verschillende situaties: bloedverwanten in opgaande en neergaande lijn tot in de tweede graad, bepaalde feitelijke banden, echtgenoten of personen die samenwonen of samengewoond hebben en een duurzame emotionele of seksuele relatie onderhouden of onderhouden hebben, evenals bloedverwanten in opgaande en neergaande lijn van de partners die met hen samenwonen of samengewoond hebben.

Wettelijke basis: zie omzendbrief COL 4/2006 (gemeenschappelijke omzendbrief van de Minister van Justitie en het College van Procureurs-generaal betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld).

Een aantal instrumenten kunnen helpen bij het herkennen van de signalen en de verschillende vormen van huiselijk geweld. Enkele voorbeelden:

• Het wiel van macht en controle: dit instrument werd ontwikkeld in het kader van een interventieprogramma voor mannelijke daders van huiselijk geweld. Het maakt het mogelijk om het geheel van gewelddadige gedragingen en misbruikpraktijken te identificeren, waarvan een dader gebruikmaakt om de controle over zijn of haar partner te krijgen en te behouden.
• De geweldmeter: dit is een visueel instrument voor zelfbeoordeling op basis van 23 snelle vragen om de aanwezigheid of dreiging van seksistisch en seksueel geweld te detecteren en om te meten of de relatie al dan niet gezond is. 
• De economische geweldmeter: ook dit is een instrument voor zelfbeoordeling, want geweld kan verschillende vormen aannemen, waaronder economisch geweld.
• De cyclus van huiselijk geweld: dit instrument focust op het repetitieve karakter van geweld. Aan de hand van de verschillende fasen van de cyclus kunnen de sleutelmomenten in de dynamiek geïdentificeerd worden.

Houd alle bewijzen bij: letselverslag, psychologisch verslag, sms’jes, WhatsApp-berichten, brieven en foto’s, maar ook persoonlijke verslagen/bewijzen van het slachtoffer.

Neem ook contact op met specialisten.

(Zie vraag: Bij welke organisaties kan men terecht voor meer informatie of advies om slachtoffers van huiselijk geweld te helpen?)

Tijdens de opleiding van Casa Legal afgelopen december werd een checklist toegelicht, die u hieronder vindt. Merk op dat men het probleem niet alleen kan (en moet) oplossen, maar dat specialisten kunnen ingrijpen zodra de eerste stap gezet werd.

De persoon ontvangen:

• Stel de persoon op het gemak door een glas water/thee/koffie aan te bieden.
• Als er nog iemand anders meegekomen is, probeer de persoon dan eerst alleen te spreken.
• Stel uzelf voor.
• Maak duidelijk dat het gesprek vertrouwelijk blijft.
• Vraag of de persoon liever vrijuit zijn of haar verhaal doet, of dat u gerichte vragen moet stellen.
• Let op de verschillende emoties die naar boven komen.
• Als de persoon zich schuldig voelt, neem dat schuldgevoel dan weg. Zeg duidelijk dat wat de persoon meegemaakt heeft niet zijn of haar schuld is.
• Wijs erop dat het zeer moedig is van die persoon om naar u te komen, en dat het de juiste beslissing was. Maak duidelijk dat u de persoon steunt.
• Respecteer de wensen van de persoon.
• Als de persoon niet gerustgesteld wil worden, laat dan je eigen bezorgdheid los en respecteer het tempo van de betrokkene.
• Wijs nog eens op wat de norm is (ook voor het slachtoffer).

Nagaan wat de persoon wil:

• Is de betrokkene er klaar voor om het huis te verlaten? 
• Wil de betrokkene nu meteen vertrekken?
• Wil de betrokkene zijn of haar vertrek voorbereiden?
• Is de betrokkene veilig?

In noodgevallen:

• Veiligheid: voelt de persoon zich veilig? En de kinderen?
  • Zo ja: zie vervolg.
  • Zo nee: de betrokkene moet in veiligheid gebracht worden: 
    • Kan hij of zij terecht bij familie/vrienden/...?
    • Samusocial/opvangcentra?
    • Neem contact op met het Centre de prévention des violences conjugales et familiales (CPVCF).
  • Herinner de persoon aan zijn of haar rechten.
  • Het is niet mogelijk om alles meteen te regelen tijdens het eerste gesprek. Wat is het dringendst voor de persoon?
  • Heeft de persoon nog altijd contact met de dader?
  • Via welk netwerk krijgt de persoon al ondersteuning (familie en vrienden en/of psychosociale hulpverleners)? 

Als de persoon niet klaar is om te vertrekken:

• Als de betrokkene thuis niet wil vertrekken, kan hij of zij in contact gebracht worden met het CPVCF.
• Het is belangrijk om alle telefoonnummers voor noodhulp mee te geven (fiche met noodnummers: CPVCF, politie, ziekenwagen ...).
• Er kan een actieplan opgemaakt worden: wat te doen in geval van geweld?
  • Relationeel netwerk: mensen in de familie of vriendenkring waar de persoon terechtkan of met wie hij of zij contact kan opnemen.
  • Ga het sociale vangnet van de persoon na: hulpcentra, huisartsen, maatschappelijk werkers, mogelijkheden qua onderdak, enz.

Als u de persoon verder zult opvolgen:

• Hoe kunt u contact opnemen met de persoon: neemt de betrokkene contact op met u of omgekeerd? Kunt u contact opnemen met een vertrouwenspersoon?
• Ga na of de telefoon van de persoon veilig is (vaak wordt de telefoon gecontroleerd door de dader).

Heeft de persoon een advocaat?

• Als de persoon een advocaat wil, verwijs hem of haar dan door naar:
  • Casa Legal;
  • de specifieke lijst met advocaten van Balie Brussel.

Zie ook het deel over juridische bijstand verderop.

Als de persoon klacht wil neerleggen:

• Alvorens klacht in te dienen, eerst met een advocaat spreken: om de persoon voor te bereiden, uit te leggen wat zijn of haar rechten zijn, de bewijsvoering voor te bereiden en de persoon tijdens het verhoor te begeleiden.

Download deze lijst

Bij een vermoeden van kindermishandeling hebben mensen de neiging om zo snel mogelijk actie te ondernemen. Het is echter belangrijk om de volgende principes in acht te nemen:

• Handel niet overhaast. Luister en observeer aandachtig. 
• Speel zelf niet voor detective door suggestieve vragen te stellen. 
• Noteer woord voor woord de verklaring van de kinderen (met vermelding van de nodige datums) en de vragen die u hen gesteld hebt (voor contextualisering). 
• Schrijf uw waarnemingen in chronologische volgorde (met vermelding van de datums) op. 
• U kunt ook hulp inschakelen, bijvoorbeeld aan de schooldirectie of de bovengenoemde diensten.
• Wees discreet over uw vermoedens en indrukken. 
• Plan elke fase zorgvuldig met de hulp van specialisten. 
• U kunt (en moet) het probleem niet alleen oplossen, maar het is dankzij u dat specialisten kunnen ingrijpen.

Download deze lijst

Het is belangrijk om de volgende principes in acht te nemen :

• Luister geduldig naar het kind, zonder het met vragen te bestoken.
• Hecht geloof aan het verhaal van het kind.
• Zeg het kind dat u discreet zult zijn, maar beloof niet meteen dat u alles geheim zult houden (dat zou in bepaalde omstandigheden niet aangewezen zijn).
• Geef het kind niet de indruk dat u geschokt bent door zijn uitspraken (reageer niet overdreven, zowel verbaal als non-verbaal).
• Bedank het kind voor het vertrouwen en complimenteer het door te benadrukken dat het belangrijk is om met iemand te praten.
• Maak het kind duidelijk dat u tegen geweld bent.
• Wijs het kind erop dat het niet verantwoordelijk is voor de moeilijke situatie die het thuis of elders meemaakt. Kinderen kunnen niet helpen, en dat is ook hun taak niet.
• Vraag het kind wat zou kunnen helpen.
• Laat het kind weten met wie het contact kan opnemen en leg het eerste contact tussen het kind en de gepaste dienst, zoals de schoolmaatschappelijk werker. Bewaar echter een professionele afstand (neem het kind bijvoorbeeld niet mee naar huis).
• Doe in de mate van het mogelijke niets zonder de toestemming van het kind. Bespreek de volgende stappen met het kind en breng het op de hoogte van de resultaten.
• Wees transparant over de informatiestroom en neem verantwoordelijkheid voor wat er vervolgens gebeurt.

Vergeet niet: u kunt (en moet) het probleem niet alleen oplossen, maar het is dankzij u dat specialisten kunnen ingrijpen.

Download deze lijst

• Garandeer de persoon dat u discreet zult zijn, zonder te beloven om alles geheim te houden.
• Luister naar de persoon zonder te oordelen.
• Maak de persoon duidelijk dat hij of zij het juiste doet als ouder.
• Hecht geloof aan het verhaal van de persoon.
• Bedank de persoon voor het vertrouwen.
• Maak duidelijk dat u tegen geweld bent.
• Bespreek de gevolgen van huiselijk geweld voor het kind.
• Maak de persoon duidelijk wat u kunt doen en waar uw grenzen zijn.
• Laat de persoon weten waar hij of zij advies kan krijgen, en moedig de persoon aan om hulp te vragen.

Vergeet niet: u kunt (en moet) het probleem niet alleen oplossen, maar het is dankzij u dat specialisten kunnen ingrijpen.

Download deze lijst

Het is belangrijk om de volgende principes in acht te nemen:

• Luister naar de persoon en neem de nodige tijd daarvoor.
• Bedank de persoon voor het vertrouwen.
• Maak duidelijk dat u tegen geweld bent, niet tegen de persoon.
• Bespreek de gevolgen van huiselijk geweld voor het kind.
• Raad een gespecialiseerde adviesdienst aan, zoals PRAXIS: https://www.asblpraxis.be/

Download deze lijst

Nooit doen :

• Vraag niet naar details. 
• Vraag niet waarom. 
• Stel geen suggestieve vragen.
• Oordeel niet, bijvoorbeeld over de gewelddadige persoon. 
• Onderneem geen actie zonder de toestemming van de betrokken persoon. Uitzondering: (anonieme) contactopname met gespecialiseerde adviesdiensten en noodadvies. 
• Handel niet overhaast. 
• Neem zelf geen initiatieven, bijvoorbeeld aanklacht bij de politie (zie artikel 458bis van het Strafwetboek). 
• Maak niet openbaar wat u toevertrouwd werd. 
• Maak duidelijk wat uw grenzen en bevoegdheden zijn en overschrijd ze niet. 
• Treed niet op als bemiddelaar tussen de betrokken partijen.

Download deze lijst

U kunt bepaalde organisaties opbellen om vragen te stellen en specifieke inlichtingen te vragen. U kunt deze telefoonnummers ook rechtstreeks doorgeven aan de mensen die bij u langskomen.

• Hulplijn 1712. Deze hulplijn is 7 dagen op 7 en 24 uur op 24 bereikbaar. Het gesprek is gratis en anoniem. Oproepen naar 1712 verschijnen niet op de telefoonrekening en bellers hoeven niet te zeggen wie ze zijn.
• De Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG) bieden allesomvattende zorg aan slachtoffers van seksueel geweld en advies aan hun steunfiguren. Deze zorg wordt aangeboden onder één dak door een speciaal opgeleid team. De ZSG’s zijn 7 dagen op 7 en 24 uur op 24 bereikbaar. Dit zijn de contactgegevens van het ZSG in Brussel:
  • Locatie: UMC Sint-Pieter, Hoogstraat 320, 1000 Brussel
  • : 02 535 45 42
  • E-mail: cpvs@stpierre-bru.be
  • Website
• Het Centre de Prévention des Violences Conjugales et Familiales (CPVCF) biedt onderdak aan vrouwen met of zonder kinderen en zonder leeftijdsbeperking (gesprek bij aanvraag van onderdak), alsook psychologische ondersteuning en een sociale permanentie voor alle betrokkenen.
  • Locatie: Slachthuislaan 27-28, 1000 Brussel
  • Onthaal en telefonische permanentie: van maandag tot vrijdag van 9 tot 17 uur op 02 539 27 44
  • Contactformulier
• ADDE (Association pour le droit des étrangers) biedt sociale ondersteuning: een luisterend oor in een context van vertrouwen en welwillendheid, een algemene analyse van de situatie, begeleiding en ondersteuning bij de procedures en doorverwijzing naar de relevante diensten voor bijstand. Er is sociale permanentie op dinsdag om 9 uur en vrijdag om 9 uur (afspraak ter plaatse vastleggen, aanmelding in volgorde van aankomst). De AVEVI-permanenties (dienst voor buitenlanders die het slachtoffer zijn van intrafamiliaal geweld) vinden plaats op donderdag om 9 uur en vrijdag om 13 uur (afspraak ter plaatse vastleggen).
  • Locatie: Kogelstraat 22, 1000 Brussel
• Eenoudergezinnen'thuis biedt verschillende diensten aan: sociale consultaties, juridische consultaties, psychologische raadplegingen, multidisciplinaire psychosociale en juridische begeleiding, activiteiten voor ouders en kinderen, en workshops voor ouders.

Voor juridische bijstand

• Project van de Franstalige balie van Brussel (Barreau de Bruxelles): van 13 november 2023 tot 13 mei 2024 is het eerste juridische adviesgesprek gratis bij een advocaat die daar specifiek in opgeleid is. Neem contact op via lva@barreaudebruxelles.be of 0475/34 58 80. Een advocaat neemt binnen 48 uur contact op met de slachtoffers en ontvangt ze binnen 8 dagen op kantoor.
• Casa Legal biedt een ruimte waar geluisterd wordt naar mensen met juridische problemen of andere vragen. De vzw bestaat uit drie diensten, namelijk de sociaal-juridische permanentie in de eerste lijn, rechtsbijstand in het kader van de holistische ondersteuningsdienst (SAHO) en de bemiddelingsdienst, die interdisciplinaire ondersteuning bieden.

We wijzen op de volgende teksten:

• 03.2006 Omz. COL 3/2006 Definitie van het intrafamiliaal geweld en de extrafamiliale kindermishandeling, de identificatie en de registratie van de dossiers door de politiediensten en de parketten (inforum nr. 209059)
• 03.2006 Omz. COL 4/2006 Gemeenschappelijke omzendbrief van de minister van justitie en college van procureurs-generaal betr. het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld (inforum nr. 208860)
• 06.2020 Omz. COL 15/2020 Tool voor de risico-evaluatie - Veralgemening van het gebruik door de politiediensten en de parketten van een tool voor de eerstelijnsrisico-evaluatie inzake partnergeweld (inforum nr. 338801)
• 12.2020 Circ. COL 20/2020 Veralgemening van het herbezoek door de politiediensten in situaties van partnergeweld tijdens de coronacrisis (inforum nr. 340817)
• Alarmknop, een knop die slachtoffers kunnen activeren als ze zich in gevaar voelen. – zie politiezone.
• Project rond noodopvang – zie de politiezone en de gespecialiseerde huizen.

• Iedereen kan verhoord worden op een politiebureau naar keuze – JA
• Het is de plicht van de politie om op te treden – JA
• Mogelijkheid tot een anonieme klacht – NEEN
• De dader wordt opgeroepen – JA
• De dader wordt gearresteerd en weggehaald zodra er een klacht neergelegd is – NEEN
• Het is de dader die de woonst moet verlaten – NEEN

In theorie kan geweld tijdens het huwelijk een grond tot echtscheiding zijn op basis van artikel 229, §1 van het Burgerlijk Wetboek. In de praktijk is dit echter zelden het geval, omdat het moeilijk is om huiselijk geweld te bewijzen zonder strafrechtelijke veroordeling.

Er bestaat een vermoeden van onherstelbare ontwrichting volgens artikel 229, §2 en §3 van het Burgerlijk Wetboek, waardoor de rechters de echtscheiding automatisch baseren op de termijnen wanneer deze bereikt zijn.

Het feit dat het huiselijk geweld niet vermeld wordt in het echtscheidingsvonnis, kan voor bepaalde slachtoffers een vorm van bijkomend geweld zijn.

Wettelijke basis: art. 229 Burgerlijk Wetboek

Ҥ 1. De echtscheiding wordt uitgesproken wanneer de rechter vaststelt dat het huwelijk onherstelbaar ontwricht is. Het huwelijk is onherstelbaar ontwricht wanneer de voortzetting van het samenleven tussen de echtgenoten en de hervatting ervan redelijkerwijs onmogelijk is geworden ingevolge die ontwrichting. Het bewijs van de onherstelbare ontwrichting kan met alle wettelijke middelen worden geleverd.

§ 2. De onherstelbare ontwrichting bestaat wanneer de aanvraag gezamenlijk wordt gedaan door de twee echtgenoten, na meer dan zes maanden feitelijk gescheiden te zijn of wanneer de aanvraag tot tweemaal toe werd gedaan overeenkomstig artikel 1255, § 1, van het Gerechtelijk Wetboek.

§ 3. De onherstelbare ontwrichting bestaat ook wanneer de aanvraag wordt gedaan door één enkele echtgenoot na meer dan één jaar feitelijke scheiding of wanneer de aanvraag tot tweemaal toe werd gedaan overeenkomstig artikel 1255, § 2, van het Gerechtelijk Wetboek.”

Afhankelijk van de situatie zijn er drie mogelijkheden:

• de juridische eerste lijn;
• de minnelijke weg;
• de gerechtelijke weg.

Alternatieve oplossing: Casa Legal, een vzw van advocaten en psychosociale hulpverleners die holistische zorg bieden aan rechtzoekenden.

Het gaat om bijstand in de vorm van praktische inlichtingen, juridische informatie of een eerste juridisch advies. Mensen kunnen ook doorverwezen worden naar een gespecialiseerde instantie of organisatie.

Juridische eerstelijnsbijstand is volledig gratis en toegankelijk voor iedereen, ongeacht het inkomen, de nationaliteit of de verblijfsstatus in België.

Wettelijke basis: artikel 508/1, 1° van het Gerechtelijk Wetboek

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) worden er permanenties georganiseerd door 

1. de commissies voor juridische bijstand (CJB), 
2. erkende organisaties voor rechtsbijstand
3. verenigingen. 

De opdracht kan uitgedeeld worden tijdens permanenties met of zonder afspraak, of tijdens telefonische permanenties.

1. Commissies voor juridische bijstand (CJB)

De juridische eerstelijnsbijstand wordt verstrekt door advocaten. In principe zijn de advocaten die voor de permanentie instaan vrijwilligers en allround advocaten. Er zijn echter ook permanenties specifiek voor jeugdrecht en vreemdelingenrecht.

In het BHG organiseert de CJB gedecentraliseerde permanenties:

• in de verschillende gemeenten van het gerechtelijk arrondissement Brussel. Voor de contactgegevens en openingstijden, zie https://cajdebruxelles.be/permanences-d-aide-juridique
• Telebalie: telefonische permanenties van maandag tot vrijdag van 14 tot 17 uur (02 511 54 83)

Twee OCMW's die deel uitmaken van de CJB bieden ook juridisch eerstelijnsadvies:

• het OCMW van Brussel, in de gedecentraliseerde sociale steunpunten Begijnhof en Stefania.

het OCMW van Ukkel – juridische permanentie.

2. Erkende organisaties voor rechtsbijstand

De juridische eerstelijnsbijstand wordt verstrekt door multidisciplinaire teams, zoals justitiehuizen, centra voor gezinsplanning en OCMW’s.

Zie ook de website advocaat.be

3. Verenigingen

In het BHG bieden vijf verenigingen deze dienst ook aan:

• L'Atelier des Droits sociaux vzw; https://ladds.be/
• Espace Social Télé-Service vzw – Juridische dienst; https://espacesocial.be/
• Free Clinic vzw – Service Infor Droits; freeclinic.be
• Les Services droit des jeunes; sdj.be
• Infor jeunes Laeken: inforjeunes.eu (sinds januari 2019)

De personen worden uitgenodigd voor een gesprek onder elkaar. In sommige gevallen kan het interessant zijn om een derde partij in te schakelen, zodat de partijen de dialoog kunnen aangaan met elkaar via een alternatieve manier van geschillenbeslechting, bijvoorbeeld:

• onderhandeling of verzoening (door een al dan niet daarvoor opgeleide derde partij, of een advocaat);
• bemiddeling (erkende bemiddelaar - Federale Bemiddelingscommissie (cfm-fbc.be); of eventueel de ombudsman van uw bestuur);
• het collaboratief recht (advocaat).

Er zijn verschillende manieren om een advocaat te vinden die aan uw behoeften voldoet:

• mond-tot-mondreclame (van persoon tot persoon, van vereniging tot persoon of van vereniging tot vereniging);
• de lijsten van de Belgische balies raadplegen (zie de websites van de balies);
• bureaus voor juridische bijstand.

Enkele aandachtspunten en tips:

• Raadpleeg de websites van de voorgestelde advocatenkantoren.
• Zorg ervoor dat de advocaat gespecialiseerd is in het specifieke onderwerp.
• Neem gerust contact op met de voorgestelde advocatenkantoren om vooraf de nodige informatie te krijgen.
• Ga na welke talen de advocaat spreekt.
• Vraag naar de verschillende financiële mogelijkheden bij de aangeraden advocaat – advocaten zijn niet verplicht om te praktiseren in het kader van rechtsbijstand, maar ze zijn wel verplicht om de persoon te informeren als die persoon voldoet aan de voorwaarden voor gratis rechtsbijstand.

De keuze van een advocaat is vrij en u kunt altijd van advocaat veranderen.

Deze juridische bijstand wordt verleend door een advocaat die uitvoerig juridisch advies geeft of de persoon bijstaat in het kader van een proces of anderszins. Het houdt in dat de advocaat wordt aangesteld door het bureau voor juridische bijstand.

• Ofwel is de advocaat aangesteld door het bureau voor juridische bijstand.
• Ofwel raadpleegt de persoon een advocaat. Deze advocaat neemt dan contact op met het bureau voor juridische bijstand om te betekenen dat het dossier in behandeling genomen is en dat aan de voorwaarden voldaan is. Met andere woorden, het verzoek tot aanstelling kan door de advocaten in hun kantoor gebeuren.

Het kan ook gaan om louter advies. Juridische tweedelijnsbijstand leidt niet noodzakelijk tot een proces.

Wanneer juridische bijstand verleend wordt, kan deze volledig of deels kosteloos zijn.

In geval van gedeeltelijke juridische bijstand moet een specifiek en aanvullend voorschot betaald worden. Dat voorschot bedraagt 25 à 125 euro. Het wordt berekend door van het netto-inkomen het maximumbedrag van de volledig kosteloze juridische bijstand voor een alleenstaande of het maximumbedrag van de volledig kosteloze juridische bijstand voor een samenwonende af te trekken.

Wettelijke basis: artikel 2, zevende lid van het koninklijk besluit van 18.12.2003 tot vaststelling van de voorwaarden van de volledige of gedeeltelijke kosteloosheid van de juridische tweedelijnsbijstand en de rechtsbijstand (B.S. 24 december 2003).

(Zie ook de vraag over de geldende drempelbedragen.)

Er zijn twee voorwaarden:

1. (onweerlegbare of weerlegbare) vermoedens;
2. inkomen en bestaansmiddelen.

In de volgende vragen bespreken we beide voorwaarden meer in detail.

Ter herinnering: een weerlegbaar vermoeden is een aanname die geldt totdat het bewijs van tegendeel geleverd is. In tegenstelling tot weerlegbare vermoedens is het niet mogelijk om het bewijs van tegendeel van een onweerlegbaar vermoeden te leveren.

Hieronder vindt u een samenvattende tabel van de vermoedens^*.

Een weerlegbaar vermoeden is een aanname die geldt totdat het bewijs van tegendeel geleverd is, terwijl een onweerlegbaar vermoeden een aanname is die niet weerlegd kan worden en waarvan geen bewijs van tegendeel geleverd kan worden.

Artikel 1 van het koninklijk besluit van 18.12.2003 bepaalt dat er gekeken moet worden naar het maandelijks netto-inkomen van het gezin om te bepalen of de persoon in aanmerking komt voor kosteloze juridische bijstand. Er moet daarbij op drie punten gelet worden:

• Gaat het om een alleenstaande of een samenwonende (gezin)?
• Hoeveel bedraagt het maandelijkse netto-inkomen?
• Welke drempelbedragen zijn van toepassing?

In de volgende drie vragen bespreken we deze punten meer in detail.

De alleenstaande persoon is iemand die alleen woont. Daaronder valt ook de ouder die onderhoudsgeld betaalt maar niet het hoofdverblijf op zich neemt, of een scheidende echtgenoot.

De alleenstaande persoon met iemand ten laste is degene die instaat voor het onderhoud van een persoon die niet bijdraagt aan de kosten van het gezin. Het kan gaan om een persoon die niet onder hetzelfde dak woont, bijvoorbeeld een kind dat op kot woont, een ouder die in een rusthuis verblijft, of een gedetineerde.

De samenwoning is het feit dat meerdere personen samen onder hetzelfde dak wonen en huishoudelijke kwesties gezamenlijk regelen. Er wordt geen rekening gehouden met occasionele samenwoning. De samenwoning moet een duurzaam karakter hebben: na een periode van zes maanden wordt deze als duurzaam beschouwd.

Het netto-inkomen omvat met name:

• de beroepsinkomsten of vervangingsinkomsten (lonen, salarissen, pensioenen, uitkeringen via de mutualiteit, werkloosheidsuitkering, enz.) plus alle toegekende voordelen die op maandbasis uitgesplitst moeten worden (opzegvergoeding, vakantiegeld, dertiende maand, vergoedingen, enz.);
• de inkomsten van onroerende goederen (uitsplitsen op maandbasis);
• de inkomsten van roerende goederen (inkomsten uit kapitaal geplaatst op een bankrekening, op maandbasis uitsplitsen);
• de “tekenen en aanwijzingen waaruit een hogere graad van gegoedheid blijkt dan uit de aangegeven bestaansmiddelen, behoudens de kinderbijslag en de enige en eigen woning”.

Voor de berekening van het netto-inkomen moeten de volgende bedragen afgetrokken worden:

• Belastingen en sociale lasten.
• 341,42 euro ^(*) per persoon ten laste. Als ‘personen ten laste’ worden beschouwd alle personen van wie de naam op het attest van gezinssamenstelling staat (met uitzondering van de aanvrager), ongeacht of ze een inkomen hebben en ongeacht het bedrag van dat inkomen. Bij scheiding van de ouders en gelijkmatig verdeelde huisvesting wordt het inkomen van elke ouder verminderd met 194,39 euro per kind dat op deze manier gehuisvest wordt.

^(*) Dit bedrag wijzigt regelmatig en dient dus nagegaan te worden bij het bureau voor juridische bijstand van het arrondissement.

• Onderhoudsgeld (bijdragen voor de kinderen en effectief betaalde alimentatie voor de (voormalige) echtgeno(o)t(e)).
• Kosten als gevolg van een buitengewone schuldenlast (niet de lopende kosten tenzij het bedrag daarvan uitzonderlijk hoog is in verhouding tot het inkomen). Er wordt ook rekening gehouden met de schuldenlast van de andere gezinsleden.

De volgende bedragen moeten echter toegevoegd worden:

• Het bedrag dat de onderhoudsgerechtigde effectief ontvangen heeft als (voormalige) echtgeno(o)t(e) of ouder (kinderalimentatie, partneralimentatie, enz.).
• Het voordeel door het genot van de woning wanneer de kosten gedragen worden door een niet-samenwonende derde (bv. woonvergoeding).
• Terugbetaling van de belastingen.

Wettelijke basis: artikel 1, derde lid van het koninklijk besluit van 18.12.2003 tot vaststelling van de voorwaarden van de volledige of gedeeltelijke kosteloosheid van de juridische tweedelijnsbijstand en de rechtsbijstand (B.S. 24 december 2003).

Opmerkingen:

• Kinderbijslagwordt niet in aanmerking genomen.
• In principe worden toevallige hulp van een derde en de enige en eigen woning (als eigenaar) niet in aanmerking genomen.
• Het bureau voor juridische bijstand kan altijd extra informatie vragen om na te gaan of aan de voorwaarden voor de toegang tot juridische tweedelijnsbijstand voldaan is. Het kan deze informatie opvragen bij de betrokkene zelf, maar ook bij derden of overheidsinstanties (bijvoorbeeld door het laatste aanslagbiljet op te vragen).

* Drempelbedragen van toepassing vanaf 1 september 2023

1. Voor een alleenstaande

Hieronder volgt de lijst met bewijsstukken die geleverd moeten worden:

• Attest van gezinssamenstelling (twee maanden geldig).
• Elk document dat het inkomen van de voorbije twee maanden en de bestaansmiddelen, inclusief vakantiegeld en de eventuele eindejaarspremie, bewijst voor de aanvrager. Voor zelfstandigen: de laatste btw-aangifte, een bewijs van de boekhouder ... Voor mensen in schuldbemiddeling: het bewijs van de schuldbemiddelaar met het precieze bedrag waarover de persoon in schuldbemiddeling maandelijks kan beschikken, evenals het precieze bedrag van alle rechtstreeks betaalde lasten en ontvangen kinderbijslag.
• Het recentste aanslagbiljet voor de aanvrager.

 2. Voor een alleenstaande met iemand ten laste of een samenwonend persoon (gezin)

Hieronder volgt de lijst met bewijsstukken die geleverd moeten worden:

• Recent attest van gezinssamenstelling (twee maanden geldig).
• Voor werknemers: elk document dat het inkomen van de voorbije twee maanden en de bestaansmiddelen, inclusief vakantiegeld en de eventuele eindejaarspremie, bewijst voor de aanvrager en de meerderjarige personen die opgenomen zijn in de gezinssamenstelling.
• Voor zelfstandigen: de laatste btw-aangifte, een bewijs van de boekhouder ...
• Voor mensen in schuldbemiddeling: het bewijs van de schuldbemiddelaar met het precieze bedrag waarover de persoon in schuldbemiddeling maandelijks kan beschikken, evenals het precieze bedrag van alle rechtstreeks betaalde lasten en ontvangen kinderbijslag.
• Het recentste aanslagbiljet voor de aanvrager en de meerderjarige personen die opgenomen zijn in de gezinssamenstelling.

De juridische tweedelijnsbijstand stopt in drie gevallen:

• Wanneer de begunstigde niet (meer) voldoet aan de voorwaarden (bijvoorbeeld als de persoon werk gevonden heeft of gaat samenwonen met iemand die wel een inkomen heeft).
• Wanneer de begunstigde duidelijk niet meewerkt aan de verdediging van zijn of haar belangen.
• Wanneer de verdediging van de advocaat geen toegevoegde waarde heeft (bijvoorbeeld wanneer meerdere procedures over hetzelfde onderwerp niet het gewenste resultaat opgeleverd hebben).

Wettelijke basis: artikel 508/18 van het Gerechtelijk Wetboek.